Biblioteka Publike ,,Sadik Tafarshiku”
Objekti i bibliotekës është ndërtuar me 1908 duke hyrë në mesin e ndërtesave më të vjetra publike në qytetin e Ferizajt. Në të kaluarën kishte shërbyer si Komunë, më pas Ent Pedagogjik, kurse për një kohë bodrumi i saj kishte shërbyer edhe si burg, ku vuajtën dënime dhe maltretime të rënda shumë banorë të kësaj ane nga ana pushtetit ushtarako-policor serb. Pas luftës së fundit të Kosovës (1998-1999) ky objekt u shndërrua në Bibliotekë. Arkitektura e këtij objekti ka një strukturë të përbërë kryesisht nga ndikimi dhe gërshetimi i kulturave austriake dhe asaj të orientit.
Teatri i qytetit
Teatri i Qytetit në Ferizaj ka filluar të ndërtohet në vitin 1924 dhe ka përfunduar në vitin 1927. Në fillim kishte shërbyer si qendër gjimnastikore. Nga viti 1943, ky objekti fillon të përdoret për teatrin amator të Ferizajt. Themelues i Teatrit ka qenë Hasan Dyngjeri. Ky teatër ka pasur një numër të konsiderueshëm shfaqjesh të zhanreve të ndryshme të dramaturgjisë. Në vitin 2007 teatri u shndërrua nga një teatër amator në atë profesional, dhe mori emrin “Adriana Abdullahu”. Teatri “Adriana Abdullahu” ka një veprimtari e kontribut të pasur në artin dramatik kombëtar, duke qenë për mbi 50 vite, që nga viti 1970, organizatore e Festivalit më të madh mbarëkombëtar të teatrove.
Galeria e Arteve
Galeria e Arteve në Ferizaj është themeluar në vitin 2010 me vendim të Kuvendit Komunal të Ferizajt. Kjo Galeri ka për synim të prezantojë dhe të promovojë artet pamore, siç janë: piktura, skulptura, grafitet, dizajni, arkitektura, instalacionet dhe zhanre tjera të arteve pamore. Galeria e Arteve “Ismail Rama” ka një aktivitet të mbushur me ekspozita, rekuizita, punëtori, trajnime për artistë të rinj, etj. Për 12 vite ka realizuar rreth 70 ekspozita kolektive, kombëtare dhe ndërkombëtare me pjesëmarrje të artistëve nga shumë vende të botës, po ashtu edhe rreth 30 ekspozita individuale. Duke pasur një agjendë të ngjeshur me ngjarje jubilare, siç është ekspozita kolektive tradicionale për 17 Shkurt – ditën e Pavarësisë së Kosovës dhe ndarja e çmimit “Gursel Sylejmani”, më pas Bienali i vizatimit, Ditët e Kulturës, Ditët e Diasporës, Bienali i Skulpturës, Festivali i Karikaturës, Ekspozita e Fotografisë, është bërë njëra prej Galerive më së shumti aktivitete në vend.
Arkivi i Ferizajt
Objekti i Arkivit është ndërtuar në vitin 1928, ku gjatë periudhave të ndryshme historike është përdorur për funksione të ndryshme, si p.sh. stacion i sigurimit shtetëror. Objekti ka qenë në posedim privat deri në vitin 1947, atëherë kur shteti e pronëson.
Arkivi Historik i qytetit të Ferizajt është themeluar më 19.04.1980 me vendim të Kuvendit Komunal, por puna si njësi kulturore ka filluar nga data 01.09.1980. Gjithsej kishte 199 regjistratura të komunës.
Tani Arkivi Historik përfshin qytetin e Ferizajt me rrethin dhe vepron në kuadër të Drejtorisë për Kulturë, Rini dhe Sport. Përmban 68 fonde të veprimtarive të ndryshme (urbanizëm, arsim, ekonomi, bujqësi, administratë, komunikacion, plane të infrastrukturës, etj.).
Funksionimi ditor i Arkivit bëhet si në vijim: (1) klasifikimi i materialit arkivor dhe mirëmbajtja e tyre; (2) shërbimi ndaj qytetarëve me dokumentacione për të cilat kanë nevojë; (3) raportimet; (4) pranimi i dokumenteve dhe punimeve shkencore të qytetarëve, të dorëzuara vullnetarisht.
Ndërtesa Stacioni i Trenit
Ndërtesa e Stacionit të Trenit u ndërtua në vitin 1873 pas përfundimit të punimeve në ndërtimin e vijës hekurudhore. Kjo është ndërtesa më e vjetër publike në qytet. Hekurudha ishte projektuar nga francezët të cilët kishin bërë edhe projekte të shumta në territoret e Perandorisë Osmane. Kjo hekurudhë pati rol shumë të rëndësishëm në formimin e qytetit të Ferizajt, i cili me kalimin e viteve u zgjerua duke u bërë vendbanim i madh. Hekurudha në popull njihej me emrin “udha e frëngut’’. Gjithashtu, kjo hekurudhë evokon kujtime të shumta përgjatë ekzistencës së saj, duke bërë që shpesh herë të ishte vend i shumë ngjarjeve historike, duke nisur me depërtimin e qindra mijëra hebrenjve drejt kampeve të përqendrimit nazist, përgjatë Luftës së Dytë Botërore. Gjithashtu, në kujtesën tonë kolektive mbetet ende i freskët kujtimi për dëbimin e qindra mijëra shqiptarëve të Kosovës, si pasojë e dhunës dhe gjenocidit serb të ushtruar kundër popullit shqiptar përgjatë viteve të luftës në Kosovë (1998-99).
Mulliri i Nikës
Mulliri i Nikës gjendet në perëndim të qytetit të Ferizajt, në afërsi me fenomenin natyror të Bifurkacionit të Lumit Neredime. Në Ferizaj, tradicionalisht kishte shumë mullinj të ujit, ku vetëm në lumin Neredime ishin gjithsej 52 të tillë. Ndër mullinjtë më të njohur, i ndodhur pak metra larg fenomenit të Bifurkacionit, është Mulliri i Nikës. Mendohet të jetë ndërtuar në kohën e sundimit osman, në shekullin XVII. Rrugëtimi i këtij mulliri nëpër kohë ishte karakterizuar me shumë sfida. Duke parë së kishte filluar që arkitektura e këtij mulliri të degradohej nga pesha e rëndë e shekujve, atëherë u pa si nevojë e domosdoshme të përmirësohet gjendja e tij, dhe në vitin 2003 u rindërtua, duke synuar në ruajtjen e formës dhe dukjes që kishte.
Mulliri i Madh
Është ndërtuar gjatë viteve të 70-ta të shekullit XVIII-të, dhe ishte mulliri më i njohur në trevën e Ferizajt dhe më gjerë. Ky mulli kishte në funksion gjashtë gurë të cilët lëviznin me ndihmën e turbinës e cila merrte fuqinë e nisjes nga lugu i mbushur me ujë për të mundësuar lëvizjen e gurëve dhe përgatitjen e miellit, që përfitohej nga bluarja e misrit. Ka pasur shumë njerëz nga trevat e ndryshme të Kosovës të cilët kanë pritur në shumë raste nga dy deri në tri ditë për bërë bluarjen e misrit. Për këtë arsye, në hapësirën e mullirit ekzistonte edhe konaku ose dhoma e pritjes së mysafirëve.
Mulliri në Neredime të Epërme
Mulliri në Neredime të Epërme i përket shekullit XX-të, i cili është funksional dhe mundëson bluarjen e misrit. Ndër vite, forma u mullirit ka pësuar ndryshime, është zvogëluar paksa dhe është përshtatur që të punoj vetëm më dy gurë të cilët ndihmojnë në bluarjen e misrit.
Mulliri i Selman Begës
I takon vargut të gjatë mullinjve të ujit që ishin në rrjedhën e Lumit të Madh dhe atij të Neredimes. Ky mulli gjendet në fshatin Jezerc i cili ishte mjaft i pasur me këtë trashëgimi kulturore që ndërlidhej me industrinë e blojës. Andaj, ky mulli i takon fillim shekullit XX-të, po ashtu ka pasur ndërhyrje për t’i zgjatur jetën në disa periudha. Kurse më 2012 është rindërtuar, ku brenda tij gjendet vetëm një guri që është përdorur për bluarje të misrit.
Murali i Kamarierit në Hotelin Lybeten
Ky mural në fillim ishte gravuar për të identifikuar hotelin e parë dhe më të madh në Ferizaj i cili ishte ndërtuar në periudhën ndërmjet viteve 1959-1960. Andaj, kjo ishte si një dhuratë që ishte bërë për Hotelin Lybeten e cila më pas u bë një mural identitar që simbolizonte qytetin përgjatë periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore. Vlen të theksohet se ky mural e afirmoi Ferizajn si një simbol i tij, në shumë dokumente, fotografi dhe post karta të ndryshme në të cilat vendosej ky mural. Andaj, sot kjo ka një vlerë me rëndësi historike, duke pasur parasysh që ruan kulturën dhe trashëgiminë e qytetit të Ferizajt.
Mejtepi i fshatit Pleshinë
Ky objekt daton nga fillimi i shekullit XX-të, së pari kishte shërbyer si mejtep, ku mësimi zhvillohej kryesisht në gjuhën osmane dhe arabe, ku nga kjo shkollë dilnin klerik fetar. Pas Luftës së Parë Botërore me pushtimin e Kosovës nga SKS-ja, ky objekt pati një ridestinim, duke u shndërruar nga një mejtep në shkollë për edukimin e kolonistëve të ardhur serb pas vitit 1919. Kurse pas Luftës së Dytë Botërore, ky objekt kishte përfshirë edhe nxënës shqiptarë, renovimi i tij u bë në vitin 2012, duke u bërë pjesë e shkollës “Pesë Dëshmorët e Kombit” dhe për të shërbyer si bibliotekë e shkollës.
Ish-mejtepi i Neredimes
Shkolla e Neredimes i përket shekullit XIX-të. Në fillim kishte shërbyer si mejtep (shkollë fetare), për të shkolluar hoxhallarët dhe më pas është përshtatur dhe ka vepruar për vite të tëra si objekt shkollor për trevën e Neredimes.
Shtëpi tradicionale në Koshare
Shtëpia e Hasan Fazlisë në fshatin Koshare, ka një stil arkitekturor vernakular, karakteristik për arkitekturën dhe ndërtimet në pjesë të ndryshme Kosovës kryesisht në Rrafshin e Kosovës. Këtu kemi të bëjmë me një kombinim teknikash dhe materialesh të ndërtimit siç janë: drurit me qerpiçin që bëjnë të mundur ndërtimin dhe lidhjen e mureve me llaç. Këto praktika të ndërtimit ishin thuajse stile të ndërtimit që gjenin përdorim përgjatë tërë shekullit XIX-të, dhe për të vazhduar edhe në shek. XX-të. Andaj, kjo shtëpi tradicionale përket periudhës së gjysmës së dytë të shekullit XIX-të.
Shtëpia e Emrush Jasharit në Jezerc
Kemi të bëjmë me ekzistencën e një kompleksi banesor që përfaqëson arkitekturën tradicionale që ishte karakteristik për shumë shtëpi në Jezerc. Por kjo shtëpi edhe në ditët sotme, ka arritur të mbijetoj, duke përfaqësuar njërën ndër vlerat e traditës së kësaj ane, përmes punimit të shtëpive nga materiali i gurit. Kjo shtëpi është ndërtuar më 1830.
Ish-Gjimnazi “Ismajl Qemajli”
Ish gjimnazi “Ismajl Qemajli” është ndërtuar në vitin 1928. Në këtë shkollë kanë mësuar nxënës të komuniteteve të ndryshme që jetojnë në komunën e Ferizajt, si ata shqiptarë, serb, romë, ashkalinjë, etj. Objekti është në gjendje të mirë, mirëpo aktualisht nuk është në shfrytëzim. Në oborrin e kësaj shkolle në vitin 1991 regjimi i asaj kohe ka ndërtuar një ndërtesë disa katëshe të cilën nuk arriti ta përfundoj.
Ish-Konvikti për student
Ish-Konvikti për studentë është ndërtuar në vitin 1930 dhe deri në përfundim të viteve 1991-92 ka shërbyer si shkollë fillore. Pas përfundimit të luftës, prapë kjo shkollë u shëndrrua në një objekt edukimi, për profesione adekuate profesionale në fushën e ndërtimtarisë. Nga viti 2012, kjo ndërtesë është në shfrytëzim të organizatave të ndryshme.
